شیوه‌های نظارت و اعمال آنها در نظام مردم سالار اسلامی از منظر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

نظام جمهوری اسلامی ایران، یک نظام مردم­سالار دینی است که مشروعیت حاکمیت آن به اراده الهی است. ماهیت این نظام اقتضا می­کند که قانون اساسی آن متأثر از پایه­های حکومت اسلامی باشد و قانون­گذاری آن که بیانگر ضابطه­های مدیریت اجتماعی است بر مدار قرآن و سنت جریان یابد و افراد صالح عهده­دار حکومت و اداره کشور شوند؛ به صورتی که احکام اسلامی در همه امور جامعه و رفتار متقابل مردم و دولت اجرا گردد. حال به منظور رعایت احکام شریعت اسلامی و تحقق آن در چارچوب حاکمیت الهی، نظارت در جامعه از ماهیت ویژه­ای برخوردار است، چراکه نظارت در صورتی که کارشناسانه و همه جانبه باشد نه تنها حسن اجرای قوانین و مقررات را تضمین می­کند؛ بلکه نقاط قوت و ضعف آن­ها را آشکار کرده و در جهت تصحیح و بهبود آن ارائه طریق می­نماید. بر اساس این ضرورت، در این پژوهش سعی­شده با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با مراجعه به منابع کتابخانه­ای و اسناد موجود و بر اساس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که الهام­گرفته از اسلام است، به بررسی شیوه­­های نظارت و اعمال آن در نظام مردم سالاری دینی ایران بپردازیم. یافته­های پژوهش نشان می­دهد که شیوه­های نظارت در قانون اساسی به سه شکل (مردم- رهبری- دولت) و به صورت­های مختلف یعنی نظارت مردم شامل (مردم بر مردم/ مردم بر دولت/ مردم بر رهبری) و نظارت رهبری شامل (رهبری بر قوای سه­گانه/ رهبری بر نیروهای مسلح/ رهبری بر نهادها و سازمان­های خاص حکومتی) و نظارت دولت بر دولت شامل (نظارت قوای سه­گانه بر همدیگر) انجام می­گیرد. ضمناً این شیوه ها به چهار نوع اعمال نظارت می­کنند که عبارتند از: نظارت استطلاعی- نظارت استصوابی- نظارت استرجاعی و نظارت انضباطی.